Sinekli Bakkal
Sinekli Bakkal ve Halide Edip
Romanın geneli göz önüne alınırsa siyasal,toplumsal ve duygusal sorunlarla örülmüş bir olay örgüsü dikkati çeker. II.Abdülhamit dönemi anlatılmaktadır. Ama sadece bir dönemin anlatıldığı bir roman değildir. Romanda Rabia’nın hayat hikayesi daha ön plandadır. Yazar,bu romanda kendi inandığı felsefeyi, değerleri olay örgüsüyle birlikte anlatıyor.
Kronolojik sırasıyla yazarın hayatı yaklaşık iki sayfa sürdüğü için ve dilenirse ayrıntılı olarak başka yerlerden de ulaşılabileceğinden hayatına çok kısa değineceğim:
Halide Edip, 1882 İstanbul’da doğdu. 1897 İlk çevirisi yayınlandı(J.Abbot’tan Mother adlı eserin çevirisiyle II. Abdülhamit tarafından şefkat nişanı ile ödüllendirildi) . 1917’ye kadar olan anılarını Mor Salkımlı Ev adlı eserinde anlattı.1922’ye kadar olan anılarını da Türkün Ateşle İmtihanı adlı eseriyle yayınladı.
Yazar, 1964 (9 Ocak) vefat etti ve İstanbul Merkez Efendi Mezarlığı’na defnedildi.
Halide Edip’i Etkileyen Faktörler ve Edebi Yönü:
Halide Edip,sosyal ve edebi bütün etkiler arasında kendi sentezini oluşturabilmiştir. Biyografisi incelendiğinde doğu,batı,eski,yeni,mistik,pozitivist,entelektüel birikim ve halk kültürü gibi pek çok etkiye maruz kalmış olduğu görülür. Edebi etkilenme kaynakları gözden geçirildiğinde; Divan Edebiyatı konusunda pek ısrarlı olmadığı görülür. Divan Edebiyatı eseri olarak Şeyh Galib’in Hüsn ü Aşk mesnevisinin etkisinde kalmıştır. Türk şiiri olarak Halk şiiri ve Tanzimat sonrasına yönelmiştir. Kişiliği ve idealizmi ile Namık Kemal’i sever. On beş-on yedi yaşlarında Rıza Tevfik etkisiyle Hamid’i; özellikle Makber ve Ölü’yü tanımış ve sevmiş. Hamid etkisi daha sonra yerini T.Fikret’e bırakır; özellikle Sis şiirinin etkisinde kaldığını söyler. İngiliz edebiyatından Shakespare,Byron ve İngiliz İncil’in etkisinde kalır. İngiliz romancısı Dickens’ı “insanlığı için”,Fransız edebiyatından Zola’yı “insan ve hakikat adamı olarak”; “artist” olarak Daudet ile Maupassant’ı sever. Bizim edebiyatımızdan Süleyman Çelebi’nin Mevlid’ine oldukça bağlıdır. Gençliğinde Rıza Tevfik’ten Tasavvuf ve Halk Edebiyatı dersleri alırken bir taraftan da Salih Zeki’den matematik dersleri almıştır. Ziya Gökalp dil,kadın hakları,milliyetçilik fikri,batı,eğitim,dini görüş,halkçılık ve halk kültürü ve Turancılık konularında Halide Edip’i etkilemiştir.
Halide Edip için esas olan hayatın kendisidir. Romanları gözleme dayalı,fakat hayalleriyle genişletilmiştir. Halide Edip,hayal ve hakikati birlikte kullanmıştır. Eserlerine kendisinden bir şeyler katar,fakat hiçbir kahramanının bütünüyle kendisi olmadığını dile getirmiştir. Romanın tür olarak daima yaşayacağına inanır. Fikri birikimi,sosyokültürel hayatımızdaki kimliğine,edebiyatın pek çok alanında eser vermesine rağmen asıl şöhretini romancılığıyla yapmıştır. Edebiyat Üzerine Makaleler’inde A.Hamdi Tanpınar,1908-1921 yılları arasında “roman nevinin en yeni ve şahsi mahsullerini” verdiğini belirtmiştir. Yirmi yedi yıla yirmi bir roman sığdırmıştır. Sinekli Bakkal ise Türk edebiyatında en çok basılan romanı olmuştur. Eserlerinde çağdaş kadın tipi ön plandadır. Bu noktada M.Kaplan’ın değerlendirmelerinden özetleme yapmak istiyorum; romanlarındaki kadın da her şeyden önce kadındır; sevgili,anne,eş olarak ve daima kültürlüdür. Milli geleneklerimizin kıymetlerini kendisinde bir hazine gibi saklarken batılı-çağdaş medeniyeti de şahsiyetinin bir parçası haline getirebilmiştir.
Halide Edib,romanlarında fikir olarak savunduğu doğu-batı; eski-yeni sentezini uygulamıştır. Kendi hayatında oluşturduğu sentezi romanlarında temsil etmiştir. Onun romanlarını,doğu-batı; eski-yeni; aşk-mantık; kalp-akıl arasında önce çatışma yaşayan sonra bunları ideal bir sentezle çözümleyen kahramanın(özellikle kadın baş kahraman) romanı şeklinde özetleyebiliriz. Halide Edib’in romanlarında güzel sanatların pek çok alanı ifade bulmaktadır. Fakat bunların içinde en çok dikkati çeken musiki olmaktadır. Din,onun eserlerinde ve romanlarında önemli bir yer tutar. Din,fert ve ilahi kudret arasında bir iletişim vasıtasıdır. Yetişme tarzından dolayı da dinin özellikle tasavvufi ve rahmet yönü ağır basmaktadır. Halide Edib,sosyal konularda çözüm olarak halk kültürünü güçlü bir çıkış noktası olarak görmüş ve romanlarında da buna geniş yer vermiştir. Kadın meselesi kendi hayatında olduğu gibi romanlarında da temel meselelerden biridir. Halide Edib’in bu meseleye bakışını en iyi şekilde 1908 yılında Tanin’de yayınlanan ilk yazılarından birinin başlığı özetlemektedir; ”Beşiği sallayan el dünyaya hükmeder”.Bütün statülerinden önce kadın,annedir; çocuk doğurur,yetiştirir,eğitir; bu yönüyle de toplumun temelidir. Yine Halide Edib’in ideal birlikteliğinde kadın; eşinin kendini gerçekleştirmesine herkesten çok yardımcı olandır. Eşler birbirlerine karşılıklı var ediş’te yardımcıdırlar.
