Yeraltinda YaŞayan Kertenkeleler
Fakat bütün kertenkeleler güneşlenmez. Kalabalık bir aile olan «gekogiller» in ekseri üyeleri özellikle geceleri faaldirler. Solucana benzedikleri için «solucan kertenkeleler» (Amphisbaenidae) denilen bir başka grup, birkaç üyesinin dışında, ender olarak toprak yüzeyine çıkan yeraltı hayvanlarından meydana gelir. Bu garip yaratıkların gözleri, bazılarında derinin altındaki siyah birer nokta gibi gözüken kalıntılardır. Batı Meksika ile Kaliforniya'nın güney ucunda yaşayanlarının ön bacakları kaybolmamıştır. Öteki solucan kertenkelelerin hepsi bacaksızdır.
Bu solucan kertenkeleler daha çok tropikal ve astropikal alanlarda yaşarlar. Elli kadar türü Afrika'nın, bir o kadarı da Güney Amerika'nın yerlisidir. Birleşik Amerika'da, o da sıcak iklimli Florida'da olmak üzere yalnız bir tek tür vardır. Bazı tabiat bilginleri ise bu garip yaratıkların kertenkelelerden sayılmasını doğru bulmamaktadırlar. Bu ailenin iyi bilinen bir türü Brezilyalıların «ibijara» sidir (Amphisbaena alba), 50-52 santim uzunluğundaki bu hayvanın sırtı sarımsı kahverengi, karnı sarımsı beyazdır. Termitlerle, karıncaların lârvalarıyle beslenir. Akdeniz ülkelerinde görülen bir tür (Blanus sinereus) 22 santim uzunluğunda ve gri kahvemsi, ya da kahve kızılımsı renktedir.
Avrupa'nın birçok kısımlarında rastlanan ve yerine göre «kör-solucan» da denilen «kahverengi köryılansı» (Anguis frangilis), aslında ne kördür, ne de yılan veya solucan. Bu ayaksız kertenkelenin, ufak olmakla beraber mükemmel görür gözleri vardır. Avrupa'dan başka Kafkasya'da ve Anadolu'nun kuzey bölgelerinde rastlanan bu tür, alçak alanlarda olduğu gibi dağların 1500 metreye kadarki yamaçlarında da yaşar, fakat rutubetli yerleri kurak bölgelere tercih eder. Erginlerinin tüm uzunluğu 54 - 55 santimdir. Salyangozlar ve solucanlarla beslenir. Kahverengi kör - yılansı da öbür kertenkeleler gibi deri değiştirir, fakat derisini birden atacak yerde, parça parça soyulur. Sonbaharda bazen bir inin içinde otuz kadarı birbirine dolanmış vaziyette bulunur. Balkanlarda, Rusya'da ve Ön Asya'da rastlanan yine yılana benzer bir akraba tür «külrengi kör - yılansı» dır (Ophisaurus apus). Bilimsel adının «ayaksız yılan - kertenkele» anlamına gelmesine rağmen bu kör-yılan» sı'nın anus'unun iki yanında birer ayak kalıntısı vardır. Tüm uzunluğu genellikle 100 -110 santimi geçer, arada daha uzunlarına bile rastlanır. Sıçanlarla, solucanlarla, böceklerle ve yumuşakçalarla beslendiği için
faydalı bir hayvan sayılır. Aynı ailenin Amerika'lı bir üyesinin «cam yılan» ın (Ophisaurus ventralis) da yılan zannedilmesi kolaydır. Bunda da kalça kemiklerinin kalıntısına rastlanması, atalarının bacakları olduğuna delildir. Gerek bu tür gerekse kahverengi kör-yılansı, oynak göz kapaklarının olması, alt çene kemiklerinin önde tek bir kitle halinde birleşmiş bulunması ve kuyruklarının kopup yerine yenisinin yetişebilmesi bakımlarından yılanlardan ayrılırlar.
__________________
